De bombardementen - Verslag Dr. Jens Rode Kruis

Dokter Jens

Tussen de periode december 1945 en maart 1946 heeft Rode Kruis arts dokter Jens op schrift gesteld wat er zich heeft afgespeeld in Vlissingen gedurende de oorlogsjaren. Het verhaal is grotendeels gebaseerd op zijn verslag, aangevuld met fragmenten uit andere bronnen.

Bombardementen

Men kan het zich niet voorstellen dat na de chaotische Meimaand de zomermaanden relatief rustig zijn genoten. Op het Badstrand is het strandleven gewoon doorgegaan, alsof er geen oorlog is. Af en toe vallen Engelse vliegtuigen het vliegveld aan, maar dat is zeer sporadisch.

Begin juli 1940 geeft Adolf Hitler de opdracht operatie Seelöwe voor te bereiden. Door te zorgen voor Duits overwicht in de lucht moet de invasie van England succesvol verlopen, is de opvatting. Meteen na de capitulatie in mei 1940 begint de Luftwaffe zich te richten op Nederlandse vliegvelden die door de Luftwaffe als basis gebruikt gaan worden. Het vliegveld bij Oost-Souburg komt in de volgorde van belangrijkheid helemaal niet voor. De Luftwaffe gaat dit kleine vliegveld hooguit als uitwijkplaats of als hulpveld voor een hoofdbasis¹ gebruiken.

seelöwe 1942 (357) — Duits bericht betreffende de invasie van Engeland

De voorbereidingen voor de invasie van Engeland zijn ook in Vlissingen merkbaar. De haven van Vlissingen is een verzamelplaats van verschillende vaartuigen, vooral rijnaken waarvan de neus verwijderd is. Deze drukte ontgaat ook niet de Engelsen en vooral in de tweede helft van september duiken er regelmatig bommenwerpers boven de stad op.

“overigens was het toen verre van prettig in de stad, de booten van de Duitsche Engelandvaarders waren bemand met slecht gedisciplineerde zeeleden, die zich dermate liederlijk gedroegen, dat het braven burger niet aangeraden was des avonds op straat te komen. Vele schietpartijen van deze heeren onderling en op burgers kwamen voor en vele malen werden er gewonden opgenomen.”

Op 20 september, rond de klok van 11:00 uur s’avonds gebeurt het onvermijdelijke, het luchtalarm loeit. Doffe dreunen zijn hoorbaar, een groot bombardement op de stad. Het bombardement was niet groot in de zin van zware of vele bommen maar eerder omdat het zo lang duurde en dat er tussen de bommen brandbommen zaten met een verwoestende uitwerking. De Nieuwendijk, de Badhuisstraat, Marinestraat, Belamypark,Houtkade,Koudenhoek, Koningsweg,Kasteelstraat, Hobeinstraat, van Dishoeckstraat en op vele andere plaatsten komen ze neer.

Van Dishoeckstraat, de voormalige schoenfabriek van Klijberg. De fabriek was toen in gebruik door de melkfabriek van de Koena. Verwoesting door Engelse bom in de nacht van 20-21 sept. 1940. ^foto1

De stad is flink geraakt, gelukkig geen doden maar wel een aantal gewonden die verzorgt moeten worden. De schrik zit er goed in en net als in de meidagen verlaten vele burgers hun gehavende stad, veiligere plekken opzoeken. Op 21 september begint er een massale uittocht, hele inboedels worden meegenomen. 5000 Inwoners telt Vlissingen s’ avonds, de rest heeft de stad verlaten.

Tegen het eind van 1940 is Vlissingen al 28 keer het doelwit geweest van luchtaanvallen. Tijdens een nachtaanval ( 10 Wellingtons ) op 20/21 september 1940 wordt niet alleen de scheepswerf en twee stoomschepen getroffen maar ook delen van de stad. Deze aanval telde niet meer dan 3 doden, maar de vele brandhaarden en de lange duur van het bombardement doet veel bewoners besluiten te vertrekken²

Vickers_Wellington — Wellington bommenwerper RAF

“ De Vlissingers geloofden dat voor een nachtaanval kwam, de RAF hen wilde komen waarschuwen door nog bij daglicht een vliegtuig in de lucht een waarschuwing te laten schrijven: ‘v’ betekende : vluchten, en ‘o’ : ontruimen! “ , staat in het dagboek Adri van Dijk³

Tegen het einde van het jaar komen vele inwoners weer terug naar hun stad. Mede door de afname van het aantal bombardementen en het invallen van de winter.

Pakken we de lijst van bombardement slachtoffers erbij dan blijkt dat het aantal slachtoffers meevalt. De jaren 1940 en 1941 zal achteraf gezien worden bestempeld als rustig. Met de kennis van nu weten wij welke verschrikkingen Vlissingen nog moet gaan meemaken.

Dokter Jens van het Rode Kruis maakt de opmerking dat de lijst verre van compleet is. Dit komt omdat het hier alleen slachtoffers zijn die terecht zijn gekomen in het ziekenhuis. Als er bij een luchtaanval geen slachtoffers of doden zijn te betreuren, is deze aanval ook niet in de lijst opgenomen.

1940

12 september : 11 gewonden 4 doden
21 september : 8 gewonden 7 doden
26 september : 3 gewonden 1 dode
9 november : 1 gewonde 2 doden
22 december : 5 gewonden ? doden

1941

1 januari : 3 gewonden
9 januari : 3 gewonden 3 doden ( Kapel St Joseph )
12 april : 2 gewonden 2 doden ( Kasteelstraat )
15 oktober: 8 gewonden 4 doden ( mitrailleurvuur )

Omdat het jaar 1941 zo rustig verloopt besluit het Rode Kruis in het najaar een nieuwe cursus te beginnen, waar vele leden zich voor aanmelden. Maar het is stilte voor de storm. Een vernietigende storm.

Een mooie voorjaarsdag is het op 24 april 1942. Een groot deel van de niet werkende bevolking bevindt zich dan ook op straat als in de verte motorgeronk te horen is. Het zal deze keer ook wel een overtrekkende formatie Boston bommenwerpers zijn op weg naar doelen in Duitsland denkt men. Plotseling draaien de bommenwerpers.

Adri van Dijk zat op school: luchtalarm was niet gegeven toen de leerlingen het gefluit van vallende bommen hoorden. Inslagen volgden op 120 tot 150 meter afstand : de ruiten van de school sprongen. “ Alles vluchtte in paniek de klas uit of vloog onder de banken. Ik sprong in de hoek bij het raam. Heel de ravage was te zien. Ik zag gewonden naar binnen dragen , stukken puin vielen nog overal.”⁴

Een bommenregen valt op de stad; Spuiboezem, Badhuisstraat, Bouwen Ewoutstraat, Aagje Dekenstraat en de Walstraat krijgen de volle laag. Alle beschikbare ploegen gaan onmiddellijk naar de getroffen gebieden, bang voor wat ze denken te gaan aantreffen. Het bombardement is gekomen als een verrassing. Het luchtalarm ging gelijk af met het vallen van de eerste bommen. Hierdoor worden veel burgers verrast en krijgen geen tijd om een schuilkelder in te gaan.

“ Den hele middag en en een groot gedeelte van den avond waren de hulpploegen bezig met gewondenvervoer en uitgraven van de lijken. Het bleek dat 33 inwoners het leven hadden verloren. Onder de slachtoffers was het aantal kinderen bijzonder hoog.”

Verwoeste panden aan de Clijverstraat nrs. 37-39 en 41, door bombardement op 24 april 1942 ^foto3

In de middag van 30 april krijgt de scheepswerf de Schelde en de directe omgeving een bombardement te verwerken, 8 gewonden en 7 doden. Uit oogpunt van het Rode Kruis is dit een gunstige aanval : ziekenhuis dichtbij (Van Dishoeckstraat), hulpverlening snel ter plaatse en hierdoor kreeg iedereen binnen het half uur de juiste verzorging.

“ Nu we twee bombardementen in een week hebben gekregen, krijgen de mensen het nog meer op hun zenuwen en trekken er nog meer weg”, noteert Adri van Dijk in zijn dagboek.⁵

Organisatie hulpverlening

In september 1940 kwam bij de luchtbeschermingsdienst een vaste kern in dienst. Deze kern was opgebouwd uit 2 maal 6 personen met in hun bezit een EHBO -diploma. Aan deze groep werden ook een zestal Rode Kruis helpers toegevoegd. Voor deze Rode Kruis medewerkers betekende dit wel dat zij op non-actief werden gesteld binnen de Rode Kruis groep.

Op verzoek van de Burgemeester werden er 2 Rode Kruis ploegen bestaande uit vrijwilligers in reserve te houden zodat deze ingezet konden worden tijdens rampen. Ook kregen een groot aantal leden van de luchtbeschermingsblokploegen een EHBO opleiding zodat men kon beschikken over een groot aantal hulpverleners als de nood hoog was. De scheepswerf beschikte over een bedrijfsluchtbeschermingsdienst waarin ook een aantal Rode Kruis medewerkers en EHBO’s waren opgenomen.

Bij een bominslag ging de vaste kern van de luchtbescherming naar de plek toe. Maar van alle kanten bood iedereen met kennis van EHBO hulp aan en hierdoor kregen de slachtoffers uitstekende hulp. In principe zouden de Rode Kruis medewerkers zich moeten verzamelen op een afgesproken plek om vandaar uit gezamenlijk naar de plek des onheils te vertrekken. In praktijk was dit natuurlijk niet mogelijk : bommen vielen vaak verspreid over een gebied en er moest snel en adequaat worden gehandeld.

Bij het samenstellen van de ploegen werd gekeken welke leden er dichtbij elkaar in de buurt woonde. In deze buurt was ook een klein magazijn beschikbaar met daarin brancards, dekens en vervoertoestellen aanwezig waren.

“ Met een gerust geweten mag verkondigd worden dat bij al die bombardementen, waaraan Vlissingen heeft blootgestaan er altijd voldoende hulp is geweest, altijd waren de helpers van verschillende origine onmiddellijk aan het werk.”

Als de bommenwerpers weg waren

Als de bommenwerpers weg waren, de gewonden verzorgd en de doden geborgen dan begint men aan de taak de daklozen onderdak te geven. Vele komen terecht bij familie of kennissen al dan niet in de stad zelf. Andere krijgen een leegstaande woning toegewezen door het bureau van sociale zaken en soms een tijdelijke kamer in het ziekenhuis.

Bij de heftige bombardementen in 1943 ontstaat ook het probleem dat de voorraden aardig aan het afnemen zijn. Door te bedelen voor kleding bij de wat meer bevoorrechte burgers is een deel van dit probleem opgelost.