Oostbeer: wat het was, nu niet meer en nooit meer zal worden.

Vraag aan mensen die bij de Oostbeer staan te kijken wat het nu is en zeer waarschijnlijk komt men niet verder dan het verhaal op het informatiebordje. En dat is jammer, want de Oostbeer en omgeving zijn interessante elementen uit het vestingstad verleden van Vlissingen.

In het huidige landschap stelt het monument niet veel meer voor. Maar dat is weleens anders geweest.

Voordat de Oostbeer gebouwd werd lag er al een verdedigings werk, het Cassantsbolwerk ( later ook bekend als Bastion 8 ).Aan de punt van het bastion sloot een dijk aan die de buitengracht scheidde van de zee. Uit defensief oogpunt was dit natuurlijk niet de beste manier om de vesting Vlissingen te beschermen. De vijand kon zo makkelijk via de dijk de vesting binnenkomen.

In 1809 was de Franse genie, in opdracht van Keizer Napoleon al bezig met het versterken van de vestingwallen van Vlissingen. Op een tekening uit 1809 ziet men verbeteringen aan 2 bastions, maar de dijk blijft aanwezig.

Dit veranderde drastisch na de Engelse invasie van 1809 waarbij Vlissingen werd bezet door de Engelsen. Na hun aftocht nam Keizer Napoleon forse maatregelen om herhaling te voorkomen.

Een van deze maatregelen was de hoofdgracht van de vesting Vlissingen aan de west- en oostzijde af te sluiten met een beer, een holle beer. Deze beer werd voorzien van schietgaten. Van hieruit kon de infanterie de gracht onder vuur nemen. Bovenop de beer stond een monnik, deze belette de vijand de beer over te steken.

Wanneer men vanachter de verdedigingmuur door de beer naar de voorpost wilde gaan liep men als eerste door de 60 meter lange escarp galerij. Een escarp gallerij bevindt zich aan de stadskant gelegen deel van de gracht.

Vanuit de schietopeningen in deze escarp galerij nam de infanterist de tot de voorpost doorgedrongen vijand onder vuur.

(afbeelding van de schietopening in de escarp galerij, 2015 )
Na deze gang kwam men uit in de beer,  met een lengte van zo’n 15 meter.

Aan het eind van de beer kwam men uit in de door de Fransen gebouwde voorpost. Dus eigenlijk de eerste echte verdedigingslinie van de vesting. Deze voorpost was een hol bastion opgebouwd uit een aarde wal. Door middel van een oprit kon men op de hoger gelegen vestingwal komen. Beschermd door een borstwering schoot de verdediger op zijn vijand. De voorzijde van de voorpost liep glooiend af, glacis genaamd. De omgeving ruim voor de voorpost was onbebouwd. De verdediger was hierdoor in het voordeel.

Binnen de voorpost stond nog een schiettoren die bereikt kon worden door een onderaardse gang. Om precies te zijn via de contrescarp galerij.

De contrescarp galerij lag aan buitenzijde van de vestinggracht, dus tegenover de escarp galerij. De lengte van deze galerij was zo’n 16 meter.  Ook deze galerij had schietopeningen.

De contrescarp galerij sloot aan op het gangenstelsel wat rond en onder de voorpost liep, maar wel binnen de verdedigingswal. Vanuit deze gang kon men de mijngangen bereiken.

Deze mijngangen hadden een defensieve functie. De mijngangen, aangelegd door hiervoor speciaal opgeleide genie soldaten gaven toegang tot mijnkamers. Hier werden de daadwerkelijke springladingen neergelegd.

Zoals te zien is op de tekening was er een heel netwerk van mijngangen en mijnkamers onder de voorpost. De reden hiertoe is duidelijk : bij het verloren gaan van de voorpost aan de vijand kon deze verdedigingslijn in zijn geheel worden opgeblazen.
A=Zeedijk   B=Schiettoren C=Beer D=Contrescarp E=Mijngangstelsel

Maar wat heel uniek is dat het gangenstelsel wat buiten de voorpost voor vele 10-tallen meters doorloopt onder de toenmalige zeedijk als doel had het opblazen van deze dijk. Hierdoor zou het land buiten de vesting doorweekt raken en de vijand behoorlijk belemmeren in zijn belegering.

Naast de voorpost en de Oostbeer had je dus ook nog het bastion en de verdedigingsgracht rond de vesting. Deze gracht liep van de Westbeer tot aan de Oostbeer. Een verdedigingsgracht kan droog of nat zijn. In Vlissingen was deze nat. Dit was al zo tijdens de periode dat Vlissingen gebouwd werd volgens oudere vesting ideeën , zoals door Simon Stevin ( 1617 ). Het enige wat anders kan zijn is het waterniveau. Het is mogelijk dat in de Franse tijd het waterniveau lager stond om zo de vestingwallen minder te laten slijten ten gevolge van water.

Om toch als verhoogde hindernis te werken is er in het middel van de gracht een verlaging gemaakt, een geul in de lengterichting van de gracht (Cunette).

Om meer water in de gracht te krijgen was er een inundatiesluis gebouwd die aansloot op de marinehaven.

Wat er nu nog staat laat weinig zien van wat het is geweest. Een overlay-afbeelding laat zien waar de gangen, de verdediging en het water gesitueerd waren in vergelijking met het hedendaagse Vlissingen
A=Beer B=Schiettoren C=Voorpost D=Escarp E=Contrescarp F=Brug G=Haven H=Inudatiesluis I=Gracht J= Verlaging in gracht ( Cunette )

En als laatste uit het jaarboek 81/82 van de Menno van Coehoornstichting.
En wat is er van terecht gekomen ??

bronnen :
Heemschut serie , 1943 ” De oude vestingwerken van Nederland”, W.H.Schukking
Jaarboeken Menno van Coehoorn , 1973 / 74 / 1990-1991 / 1981-1982
Vesting ” Vier eeuwen vestingbouw in Nederland”, Menno van Coehoorn 1982
300 jaar bouwen voor de landsverdediging, 1988
Een haven te ver, Victor Enthoven, 2009
Kaarten en foto’s : Edwin Tilroe, afkomstig uit archief Den Haag en Engeland